परिचय
कोशी प्रदेशको क्षेत्रफल लगभग २५,९०५ वर्ग किलोमिटर रहेको छ । यस प्रदेशमा तीन श्रेणीको भौगोलिक विभाजन छ, जस अन्तर्गत उत्तरमा हिमालय, मध्यमा पहाडी र दक्षिणी भागमा तराई रहेको छ । जुन भुभागको उचाई ६० मिटर देखि ८,८४८ मिटरको उचाइसम्म रहेको छ । यो प्रदेशको उत्तरमा चीनको स्वायत्त क्षेत्र तिब्बत, पूर्व तथा दक्षिणमा क्रमशः भारतको सिक्किम, दार्जिलिङ, पश्चिम बंगाल र बिहारसँग रहेको छ भने पश्चिममा बागमती तथा मधेश प्रदेश जोडिएको छ ।
कोशी प्रदेशको राजधानी विराटनगर महानगरपालिकामा अवस्थित छ । यो महानगर धेरै जनसंख्या भएको र औद्योगिक क्षेत्रहरु मध्येको एक हो । प्राचीन कालमा यो शहरमा विराट नामका राजाले शासन गरेको हुनाले यो शहर विराटनगर भनेर चिनिन थाल्यो । यो महानगरभारतको सिमानासँग जोडिएको साथै ऐतिहासिक स्थान पनि हो जहाँ हामी राजा विराटको दरबारका अवशेषहरू फेला पार्न सक्छौं । यो नगर नेपाली राजनीतिमा धेरै प्रभावशाली नेताहरूको गृहनगर साथै नेपालको कोशी प्रदेशको शिक्षाको केन्द्र पनि हो । विराटनगरका जनता शिक्षा, उद्योग र ब्यापार व्यवसायमा बढी झुकाव राख्छन् । यो परम्परागत रूपमा एक कृषि हव भएको क्षेत्र हो र देशका धेरै कृषिमा आधारित उद्योगहरू पनि रहेका छन् । बिराटनगर नेपालको दोस्रो ठूलो शहर हो । कोशी राजमार्ग निर्माण भएपछि भारत र चीनबीचको सडक करिडोर सञ्चालनमा आएसँगै मुलुकको आर्थिक गतिविधिमा थप टेवा पुग्ने छ ।
यस प्रदेशले सांस्कृतिक, जातीय, सामाजिक तथा आर्थिक संरचनामा विविध विविधता ल्याएको छ । प्रशासनिक हिसाबले १४ जिल्ला, १ महानगरपालिका, २ उपमहानगरपालिका, ४६ नगरपालिका र ८८ गाउँपालिका रहेका छन् । यस प्रदेशको जनसँख्या करिब ४९,७२,०२१ रहेको छ । ब्राह्मण, क्षेत्री, राई, लिम्बू, शेर्पा, थारु, विभिन्न मधेसी समुदायहरु र विभिन्न दलित जातिहरूको समुदायहरू समावेश भएको जाति र भाषाहरूको साझा प्रदेश रहेको छ । यहाँका बासिन्दाहरुले नेपाली, मैथिली, थारु, तामाङ, मगर, शेर्पा, बान्तवा, गुरुङ, लिम्बु र अन्य आदिवासी भाषा बोल्छन् । यस प्रदेशको प्रमुख धर्महरूमा हिन्दू, बौद्ध, इस्लाम, किरात र इसाई धर्महरु पर्दछन ।
प्रमुख तीर्थस्थलहरुमा ताप्लेजुङको पाथीभरा, झापाको सतासी धाम र अर्जुनधारा, सुनसरीको बराहक्षेत्र, बुढासुब्बा, दन्तकाली, पिण्डेश्वरी, रामधुनी, खोटाङको हलेसी महादेव, बराह पोखरी, धनकुटाको छिन्ताङ देवि भक्तजनका लागि प्रसिद्ध स्थलहरु हुन् । यी तीर्थस्थलहरूमा स्वदेशी तथा विदेशी तीर्थालुहरूको प्रगाढ आस्था रहेकोले वर्षेनी हजारौँ भक्तजन तथा तीर्थयात्रीहरूको आगमन हुने गरेको छ ।
विश्वकै सर्वोच्च शिखर सगरमाथा लगायत कञ्चनजङ्घा, मकालु, चोयु, ल्होत्से, जन्नु आदि हिमालहरू यस प्रदेशमा रहेका छन । इलामको अन्तु डाँडा, कन्याम, माइपोखरी, टोड्के झरना, धनकुटाको भेडेटार, सोलुखुम्बुको नाम्चे बजार, सगरमाथा आधार शिविर तथा सुनसरीको तालतलैया, तेह्रथुमको लालीगुराँसका पहाडहरु, नेपालकै अग्लो ह्यात्रुङ झरना, ओखलढुंगाको पोकली झरना, संखुवासभाको सभापोखरी र गुफापोखरी, भोजपुरको साल्पा पोखरी र ट्यामम्के डाँडा प्रमुख पर्यटकीय स्थलहरू रहेका छन् । सोलुखुम्बु जिल्ला नेपालको प्रमुख पर्यटकीय केन्द्र हो, जसलाई "माउन्ट एभरेष्ट" को प्रवेशद्वार भनेर चिनिन्छ र पर्वतारोही र पदयात्रीहरूका लागि अन्य लोकप्रिय गन्तव्य स्थलहरूको लागि धेरै पदयात्रा मार्गहरू छन् । विश्वभरका पर्वतारोहीहरूलाई यस प्रदेश ठूलो आकर्षणको केन्द्र बिन्दु रहेको छ यसका साथै विश्वका अग्ला-अग्ला चुचुराहरू चढ्ने प्रतिस्पर्धीहरुका लागी धेरै अग्ला हिमशिखरहरु यसै प्रदेशमा रहेका छन् ।
यस प्रदेशमा वन्यजन्तु तथा पशुपंछीको संरक्षण गर्न स्थापना गरिएका सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज, मकालु बरुण राष्ट्रिय निकुञ्ज, कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष, कञ्चनजङ्घा संरक्षण क्षेत्र समेत रहेका छन । कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्ष क्षेत्रमा टाढा-टाढाबाट धेरै प्रकारका चरा चुरुङ्गिहरु आउने गर्दछन, त्यसैले यो वनस्पति तथा पशु-पंक्षीको अध्ययन गर्ने उत्साहीहरूले भ्रमण गर्ने प्रमुख पंक्षी अवलोकन गन्तव्य पनि हो ।